همانطور که می دانید امروزه آسانسور ها جزء جدایی ناپذیر آپارتمان های بلند مرتبه هستند که متاسفانه باید بگوییم 90 درصد مهندسین عمران نسبت به طراحی آن در مراحل طراحی سازه خود کم توجه هستند و گاها حتی بارگذاری آسانسور را نیز اشتباه محاسبه می کنند. اما یکی از قسمت های مهم آسانسور، چاهک آسانسور است که جزئیات و نکات اجرایی خاص خود را دارد آیا می دانید ابعاد چاهک آسانسور 8 نفره به چه صورتی تعیین می شود؟

در این مقاله جامع ابتدا به بررسی جزئیات و تعیین ابعاد چاهک آسانسور خواهیم پرداخت و در نهایت به طراحی و نحوه ی اجرای چاهک آسانسور می پردازیم.

چاهک آسانسور یا چاه آسانسور؟!

چاهک آسانسور و چاه آسانسور دو اصطلاح رایج هستند که برخی مهندسین، گاهی اشتباهاً آن‌ ها را به‌ جای هم به کار می‌ برند. اما مفهوم این دو چیست؟

چاه آسانسور فضایی است که به‌ صورت یک تونل عمودی از پائین ترین سطح ساختمان (پی) تا سطح بام آخرین طبقه ساختمان و تا اتاقی در بالای ساختمان به نام موتورخانه (محل موتوری که آسانسور را به حرکت در می‌آورد) ادامه دارد و کابین آسانسور و سایر متعلقات آن در این مکان حرکت می نماید.

همان‌ طور که در شکل پایین مشاهده می‌ کنید، این چاه با دیوارهای داخلی طبقات و درب‌ ها محصور شده و در این فضا، ریل حرکتی آسانسور و برخی از تجهیزات آسانسور نصب می‌شوند.

حتماً باید دقت شود که چاه آسانسور باید کاملاً عمود و شاقول شده باشد، تابیدگی یا خمیدگی نداشته باشد و هیچ‌ گونه تجهیزات غیر آسانسوری (مانند آنتن مرکزی، شیرهای آب یا گاز و سیم‌کشی برق غیر مرتبط با آسانسور) نباید در این چاه، نصب یا عبور داده شوند. اندازه طول و عرض و ارتفاع این فضا بر اساس نوع آسانسور و ضوابط معماری مشخص می‌ گردد که در نقشه‌ کشی آسانسور می‌ توان اندازه‌ های دقیق را مشاهده نمود.

اما چاهک آسانسور همان چاله پایین آسانسور می‌باشد که در پی ساختمان اجرا می‌شود. در واقع چاهک، بخشی از چاه آسانسور است. چاهک آسانسور جهت تأمین فضای جان‌ پناه برای سرویس‌ کاران و نصب برخی تجهیزات از قبیل ضربه‌ گیر یا بافر و… در پی اجرا می‌ شود. چاهک آسانسور، همان چیزی است که قصد داریم در این مقاله، مفصلاً درباره‌ آن صحبت نماییم.

در این چند خط شاید با اصطلاحات و لغاتی مواجه شده باشید که برایتان نامأنوس بوده باشند و می‌خواهید بیشتر و بهتر آن‌ ها را بشناسید. لذا ابتدا، با مهم‌ ترین اجزای آسانسور آشنا خواهید شد تا هم ادبیات یکسانی داشته باشیم و هم تصور روشن‌ تری از کلیت اجزای آسانسور داشته باشید و پس‌ از آن، فوراً به سراغ بحث خودمان، یعنی چاهک خواهیم رفت.

اجزای آسانسور

دستگاه آسانسور، در واقع یک سیستم مکانیکی است که از اجزای مکانیکی خاصی تشکیل‌ شده است. مهم‌ ترین این اجزا، عبارت‌ اند از:

1-کابین آسانسور:

همان اتاقک آسانسور است که می‌تواند مسافر، بار یا هر دو را در خود جای دهد. کابین دارای کف برای ایستادن، دیواره‌هایی برای حفاظت مسافران یا بار، سقف و درب (معمولاً اتوماتیک) می‌باشد.

2-شاسی آسانسور:

پروفیل‌ هایی در چهار طرف چاه آسانسور هستند که اسکلت چاه آسانسور را تعریف می‌کنند و محل قرار گیری ریل‌ ها و سایر متعلقاتش هستند. از نگه‌ دارنده ریل به‌ عنوان رابط، ریل‌ ها را به سازه و دیواره چاه آسانسور متصل می‌کنند و برای اتصال آن، از بست مخصوص و پیچ و مهره استفاده می‌شود.

3-موتورخانه:

فضایی است که سیستم محرکه آسانسور (موتور گیربکس)، تابلو کنترل آسانسور (شامل مدارهای فرمان و قدرت که وظیفه کنترل حرکت کابین را به عهده دارد) و سایر متعلقات مربوطه را در خودش جای می‌دهد.

4-وزنه تعادل:

وزنه یا ترکیبی از وزنه‌ ها است که برای متعادل کردن وزن کابین و بخشی از ظرفیت آسانسور استفاده می‌شود. هنگامی‌ که موتور آسانسور به کمک کابل‌ ها کابین آسانسور را بالا می‌کشد، وزنه تعادل پایین رفته (و بالعکس) و به این صورت حرکت کابین آسانسور کنترل می‌شود.

5- ریل‌ های راهنما:

اجزای فلزی با مقطع T شکل یا L شکل هستند که برای هدایت کابین یا وزنه تعادل (در صورت وجود) استفاده می‌شوند و کمک می‌کنند تا آسانسور، مسیر کاملاً قائمی را طی نماید.

6-سیستم ترمز ایمنی (پاراشوت):

سیستم مکانیکی که ترجیحاً در قسمت زیرین یا بالای چهارچوب کابین و وزنه تعادل قرار می‌گیرد و در مواقع اضطراری با افزایش غیرعادی سرعت حرکت آسانسور، فعال‌ شده و به‌ وسیله قفل شدن کابین یا وزن تعادل به ریل‌ ها، سبب توقف کابین یا وزنه تعادل می‌شود.

7-کنترل‌ کننده مکانیکی سرعت (گاورنر):

وسیله‌ ای مکانیکی است که از طریق سیم بکسل یا زنجیر به سیستم ترمز ایمنی (پارا شوت) کابین یا وزنه تعادل متصل بوده تا در موقع افزایش سرعت بیش‌ از حد، کابین قفل‌ شده و ضمن فرمان قطع برق موتور آسانسور، سیستم ترمز ایمنی را فعال نماید.

8-ضربه‌ گیر (بافر):

وسیله‌ ای ارتجاعی است که برای جلوگیری از برخورد کنترل نشده و ناگهانی کابین و یا وزن تعادل به کف چاهک به کار می‌ رود. این وسیله باید طوری طراحی و انتخاب شود که بتواند قسمتی از انرژی جنبشی کابین را مستهلک کند.

توجه داشته باشید که ضربه‌گیر برای متوقف کردن کابین هنگام سقوط آزاد آن، طراحی نشده است! و حتماً باید سیستم ترمز ایمنی هم فعال باشد تا اثرات سقوط به‌ مراتب کمتر باشد!

ابعاد چاهک آسانسور

اولین مسئله‌ در طراحی آسانسور، تعیین تعداد آسانسور مطابق ظرفیتی که لازم داریم و پس‌ از آن تعیین ابعاد چاه آسانسور می‌باشد.

الف) تعیین تعداد آسانسور:

برای تعیین تعداد دستگاه‌ های آسانسور لازم، علاوه بر در دست داشتن حجم ترافیک تردد افراد در ساختمان، باید ضوابط مطرح‌ شده در مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان را نیز مورد توجه قرار دهیم:

بند 15-2-1-2: در ساختمان‌ های با طول مسیر قائم حرکت بیش از 7 متر از کف ورودی اصلی، تعبیه آسانسور الزامی است.
بند 15-2-1-3: در ساختمان‌ های 8 طبقه یا با طول مسـیر حرکـت 28 متـر و بیشـتر از کـف ورودی اصـلی، بایـد حـداقل دو دسـتگاه آسانسور پیش‌ بینی شود، حتی اگر از نظر محاسبات تعداد و ظرفیت، یک دستگاه آسانسور کفایت نماید.
بند 15-2-1-4: در ساختمان‌ های با طول مسیر حرکت بیش از 21 متر از کف ورودی اصلی، حداقل یک دستگاه آسانسور مناسب حمل بیمار (برانکارد بر) باید تعبیه شود.
بند 15-2-1-5: در ساختمان‌ هایی که وجود چند آسانسور الزامی است، باید حداقل یکی از آسانسورها قابلیـت حمـل صـندلی چرخ‌ دار (ویلچر بر) را داشته باشد.

ب) تعیین ابعاد آسانسور:

برای تعیین ابعاد آسانسور، باید مساحت مفید کابین آسانسور را طبق ظرفیت (تعداد مسافران مجاز یا جرم مجاز برحسب کیلوگرم) و سرعت آسانسور تعیین کنیم. با استفاده از جداول 15-2-2-2-1 -الف و 15-2-2-2-1-ب مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان می‌توانیم حداقل و حداکثر ابعاد کابین را به دست آوریم.

برای جلوگیری از اضافه‌ بار (بار بیش از ظرفیت آسانسور)، مساحت کابین باید محدود شود که بدین منظور، جدول زیر حداکثر فضای کابین برای ظرفیت‌ های مختلف را در اختیار ما قرار می‌دهد:

ظرفیت ۱۰۰ کیلوگرم برای آسانسور یک‌ نفره و ۱۸۰ کیلو گرم برای آسانسور ۲ نفره در نظر گرفته‌ شده است.

از طرفی یک حداقل مساحت کابین آسانسور نیز باید در نظر گرفت، تا مسافران داخل کابین، احساس بهتری داشته باشند. حداقل مساحت کابین، متناسب با تعداد نفرات، به شرح جدول زیر است:

مساحت مفید نهایی کابین، عددی بین دو مقدار به‌ دست‌ آمده از جداول فوق در نظر می‌گیریم و سپس طبق آن، می‌ توانیم ابعادی برای داخل کابین به دست آوریم. لازم به ذکر است که تعیین تعداد و ظرفیت و ابعاد آسانسور بر عهده مهندس معمار می‌باشد.

ما تا اینجا، مساحت مفید داخل کابین را به دست آوردیم. پس ابعاد چاه آسانسور و چاهک آسانسور را چگونه به دست آوریم؟!

برای ابعاد چاه، می‌توانیم همان ابعاد داخل کابین را حدوداً 20 سانتی‌ متر از هر طرف افزایش دهیم. برای به دست آوردن ابعاد چاهک هم، می‌توانیم حدوداً 10 سانتی‌متر به ابعاد چاه اضافه کنیم (ابعاد اجرایی) تا نیرو های اجرایی و نصابان آسانسور، فضای کافی برای اجرای آرماتور های جانبی چاهک را داشته باشند. البته دقت کنید که در نهایت، ابعاد چاهک باید تقریباً به همان ابعاد چاه باشد.

البته که ابعاد چاه آسانسور باید یک مستطیل متناسب و زیبا باشد یا به عبارتی مستطیل بد قواره‌ ای نباشد!

برای تعیین ابعاد چاه آسانسور باید به ضوابط زیر نیز توجه داشته باشیم:

حداقل عرض کابین در ساختمان‌ های عمومی 110 سانتی‌ متر و حداقل عمق 140 سانتی‌ متر باشد.

ابعاد آسانسور ویلچر بر مطابق بند 15-2-1-9 است:

ابعاد آسانسور برانکارد بر مطابق بند 15-2-1-10 است:

نکات اجرایی تعییین ابعاد چاهک آسانسور

بحث آسانسور هم مانند سایر مباحث اجرایی، یک سری ابعاد متعارف و روابط سر انگشتی دارد که به صورت تجربی می باشند و کمک می نمایند که خیلی سریع‌ تر بتوان بهترین ابعاد را ارائه نمود:

عرض بهینه کابین آسانسور:

اولین چیزی که یک مهندس طراح باید در مورد آسانسور بداند این است که آسانسور علاوه بر جا به‌ جایی ساکنین، یک سری از لوازم‌ خانه را نیز جابه‌ جا می‌کند. از جمله مهم‌ ترین وسایل خانگی که معمولاً توسط آسانسور جابه‌ جا می‌شود یخچال می‌باشد. با توجه به این‌ که عرض یخچال‌ ها حدود 70 تا 80 سانتی‌ متر می‌باشد در نتیجه حتماً باید عرض چاهک سمت درب آسانسور را حداقل 160 سانتی‌ متر در نظر بگیریم تا اگر خطا های انسانی حین گود برداری و آرماتور بندی هم داشتیم، فضا برای جبران و تامین عرض کافی داشته باشیم. در این فضا می‌ توان درب‌ های با عرض 80 سانتی‌ متر را اجرا کرد.

عمق بهینه کابین آسانسور:

برای عمق کابین آسانسور بهترین ابعاد برای آسانسور 5 نفره 160 سانتی‌ متر می‌باشد تا علاوه بر در نظر گرفتن خطاهای انسانی، احساس کوچک بودن کابین به ساکنین دست ندهد. همین اندازه را می‌توان برای آسانسور 6 نفره نیز لحاظ کرد اما تجربه نشان داده است که به ازای هر نفر اگر عمق چاه را 10 سانتی‌ متر (نسبت به عرض آسانسور) افزایش دهیم (با توجه به این‌ که سمت درب را 160 سانتی‌ متر در نظر گرفته‌ ایم) ابعاد مناسبی خواهیم داشت. مثلا یک آسانسور 7 نفره با عرض 160 سانتی متر، چون ظرفیت آن دو نفر بیشتر از 5 نفر است، پس عمق کابین، 10×2 = 20 سانتی متر بیشتر از عرض آن در نظر گرفته می شود. یعنی: 20+160= 180

ابعاد بهینه آسانسور

همان‌ طور که می‌بینید، اگر طبق همین روال برای طراحی چاه آسانسور اقدام کنیم، برای آسانسور های با بیش از 8 نفر ظرفیت، چاه آسانسور ما یک مستطیل بدقواره خواهد شد. برای رفع این مشکل می‌ توان گفت که بهتر است علاوه بر افزایش عرض (170 سانتی متر)، برای ظرفیت‌ های بالای 8 نفر، عمق کابین را 30 تا 40 سانتی‌ متر بیشتر از عرض آن در نظر بگیریم. لذا ابعاد زیر را پیشنهاد می‌شوند:

با توجه به این ابعاد، مهندسین عزیز می‌توانند مناسب‌ ترین ابعاد را طراحی نموده بدون آن‌ که مصرف‌ کنندگان در آینده دچار مشکل شوند.

منبع: وبسایت سبزسازه